Việt Nam đang vươn lên trở thành một trong những trung tâm sản xuất năng động nhất châu Á, thu hút dòng vốn đầu tư mạnh mẽ vào các lĩnh vực như điện tử, dệt may, hàng tiêu dùng và ô tô. Tuy nhiên, đi cùng với cơ hội là trách nhiệm ngày càng lớn. Các nhà sản xuất hiện nay phải đối mặt với sự giám sát gắt gao hơn về cách họ đối xử với người lao động cũng như tác động của họ đến môi trường. Việc tuân thủ ở mức tối thiểu như trước đây đã không còn đủ. 

Từ các cam kết trong các hiệp định thương mại tự do (FTA) đến những kỳ vọng về ESG từ các đối tác toàn cầu, các quy định về môi trường và lao động tại Việt Nam đang ngày càng trở nên nghiêm ngặt và có ảnh hưởng sâu rộng hơn. Hướng dẫn này sẽ giúp các nhà sản xuất nước ngoài nắm rõ hệ thống pháp lý, các yêu cầu cấp phép và những rủi ro cần lưu ý khi hoạt động tại Việt Nam. 

Yêu cầu về cấp phép và môi trường đối với việc xây dựng nhà máy tại Việt Nam 

Việc xây dựng một nhà máy tại Việt Nam không chỉ đơn thuần là tìm kiếm mặt bằng và triển khai hạ tầng. Các doanh nghiệp sản xuất,cần tuân thủ một chuỗi quy trình phê duyệt pháp lý phù hợp với khung quy hoạch đầu tư và bảo vệ môi trường của Việt Nam. 

  • Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư (IRC) và Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp (ERC) là hai văn bản pháp lý nền tảng, xác lập tư cách pháp nhân và phạm vi hoạt động của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. 
  • Yêu cầu môi trường được áp dụng ngay từ giai đoạn đầu dự án. Tùy theo quy mô, địa điểm và lĩnh vực hoạt động, doanh nghiệp phải nộp Báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) hoặc Hồ sơ đăng ký môi trường. Việc phê duyệt phải hoàn tất trước khi triển khai thi công 
  • Giấy phép xây dựng, chứng nhận phòng cháy chữa cháy và phê duyệt quyền sử dụng đất là những thủ tục bắt buộc trước khi khởi công công trình. Việc xin cấp các loại giấy tờ này thường đòi hỏi sự phối hợp giữa nhiều bộ ngành và cơ quan cấp tỉnh. 

Các chứng nhận công trình xanh như LEED, LOTUS hoặc EDGE tuy không bắt buộc nhưng ngày càng trở nên quan trọng đối với các doanh nghiệp cung ứng cho khách hàng quan tâm đến ESG hoặc hợp tác với đối tác quốc tế có yêu cầu về phát triển bền vững. Việc chậm trễ hoặc sai sót trong quy trình cấp phép có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng như bị từ chối hồ sơ, đình chỉ thi công hoặc phát sinh chi phí lớn. 

Khung pháp lý về môi trường dành cho các nhà sản xuất tại Việt Nam 

Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020 (có hiệu lực từ năm 2022) là văn bản pháp luật trung tâm điều chỉnh các tiêu chuẩn môi trường tại Việt Nam. Luật này đã đưa ra những cải cách quan trọng nhằm hiện đại hóa hệ thống quản lý môi trường và phù hợp với các cam kết quốc tế. 

Các nhà sản xuất phải tuân thủ các quy định sau: 

  • Cấp phép môi trường: Yêu cầu phải có Giấy phép môi trường hoặc hoàn tất Hồ sơ đăng ký môi trường trước khi bắt đầu hoạt động. Các giấy tờ này ghi nhận thông tin về phát thải, biện pháp xử lý và cam kết tuân thủ. 
  • Giấy phép xả nước thải vào nguồn nước: Bắt buộc đối với các cơ sở có hoạt động xả thải ra môi trường nước. Giấy phép này phụ thuộc vào lưu lượng xả thải, loại chất ô nhiễm và vị trí xả thải. 
  • Quản lý chất thải rắn, kiểm soát khí thải và tiêu chuẩn về tiếng ồn: Các nhà máy phải tuân thủ các quy chuẩn kỹ thuật chuyên ngành và đảm bảo có hệ thống báo cáo, xử lý phù hợp. 

Các cơ quan như Bộ Tài nguyên và Môi trường (MONRE) và các Sở Tài nguyên và Môi trường cấp tỉnh (DONRE) chịu trách nhiệm giám sát việc tuân thủ. Các hành vi vi phạm có thể bị xử lý với mức độ tăng dần, từ phạt hành chính đến truy cứu trách nhiệm hình sự, đặc biệt trong các trường hợp gây tổn hại nghiêm trọng hoặc lặp lại đối với sức khỏe cộng đồng hoặc môi trường. 

Các quy định về luật lao động mà mọi nhà sản xuất phải tuân thủ 

Bộ luật Lao động Việt Nam năm 2019, có hiệu lực từ năm 2021, cung cấp một khuôn khổ toàn diện để điều chỉnh các mối quan hệ lao động. Các nhà sản xuất sử dụng lực lượng lao động lớn phải đảm bảo tuân thủ đầy đủ các nghĩa vụ pháp lý trong nhiều lĩnh vực. 

Các nội dung chính bao gồm: 

  • Hợp đồng lao động: Tất cả người lao động phải ký hợp đồng bằng văn bản, với các điều khoản rõ ràng về phạm vi công việc, mức lương, địa điểm làm việc và thời gian thử việc. Các thỏa thuận bằng miệng hiếm khi có giá trị pháp lý. 
  • Mức lương tối thiểu: Được cập nhật hàng năm và áp dụng theo bốn vùng địa lý. Người sử dụng lao động phải theo dõi các thay đổi và điều chỉnh hệ thống trả lương tương ứng. 
  • Thời giờ làm việc và làm thêm giờ: Thời gian làm việc bình thường không vượt quá 48 giờ mỗi tuần. Làm thêm giờ bị giới hạn theo tháng và năm, và phải được trả lương theo mức quy định pháp luật 
  • Bảo hiểm xã hội: Các nhà sản xuất phải đăng ký với cơ quan chức năng và đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động. 
  • Quy định về chấm dứt hợp đồng: Việc sa thải phải tuân thủ quy trình pháp lý, bao gồm thông báo bằng văn bản và tài liệu chứng minh lý do hợp pháp 

Tuyển dụng lao động nước ngoài: Người sử dụng lao động phải tuân thủ quy định về cấp giấy phép lao động, chứng minh nhu cầu tuyển dụng và hạn mức số lượng. Vi phạm có thể dẫn đến phạt tiền, trục xuất hoặc đình chỉ giấy phép. 

Quy định về công đoàn và đại diện người lao động 

Pháp luật Việt Nam khuyến khích việc thành lập các công đoàn cơ sở, thường trực thuộc Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam (VGCL). Người sử dụng lao động có trách nhiệm: 

  • Tạo điều kiện thuận lợi cho việc thành lập công đoàn và cho phép người lao động tham gia một cách tự do. 
  • Hỗ trợ đối thoại định kỳ giữa người lao động và ban quản lý. 
  • Khấu trừ và chuyển nộp đoàn phí của người lao động, đồng thời đóng góp phần kinh phí công đoàn theo quy định của pháp luật. 

Theo cam kết trong Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam – EU (EVFTA) và Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), Việt Nam đang chịu áp lực phải cải cách quyền tự do hiệp hội. Điều này có thể dẫn đến sự xuất hiện của các tổ chức lao động độc lập, đặc biệt trong các ngành xuất khẩu. Các nhà sản xuất nên chủ động điều chỉnh theo các thông lệ tốt về quan hệ lao động để tránh gián đoạn hoạt động. 

Tuân thủ bắt buộc về ESG và các cam kết liên quan đến FTA đối với doanh nghiệp sản xuất xuất khẩu 

Việc Việt Nam tham gia các hiệp định như EVFTA, CPTPP và RCEP đi kèm với các điều khoản ràng buộc về quyền lao động và bảo vệ môi trường. Những nghĩa vụ này không còn mang tính lý thuyết—mà đã trở thành điều kiện để tiếp cận thị trường và hưởng ưu đãi thuế quan. 

  • Tuân thủ lao động: Cam kết bao gồm việc loại bỏ lao động cưỡng bức và lao động trẻ em, đảm bảo điều kiện làm việc an toàn. 
  • Cam kết môi trường: Yêu cầu kiểm soát ô nhiễm, sử dụng tài nguyên một cách bền vững và thực hiện nghĩa vụ báo cáo. 
  • Kỳ vọng từ người mua: Nhiều thương hiệu quốc tế yêu cầu kiểm toán ESG và bộ quy tắc ứng xử như một điều kiện để hợp tác kinh doanh. 

Hậu quả của việc không tuân thủ gây ra rủi ro nghiêm trọng, bao gồm mất quyền lợi về thuế quan, hạn chế xuất khẩu, chấm dứt hợp đồng và tổn hại danh tiếng tại các thị trường quan trọng như EU, Nhật Bản và Bắc Mỹ. 

Kiểm tra nhà máy, thanh tra và giám sát của chính phủ 

Cơ quan chức năng tại Việt Nam tiến hành cả kiểm tra định kỳ và kiểm tra đột xuất đối với các cơ sở sản xuất. Mục tiêu thanh tra có thể bao gồm việc tuân thủ pháp luật lao động, quy định về bảo vệ môi trường, hoặc cả hai. 

Các yếu tố kích hoạt kiểm tra gồm có: 

  • Khiếu nại ẩn danh từ người lao động 
  • Phản ánh từ báo chí hoặc tổ chức phi chính phủ (NGO) 
  • Kiểm tra định kỳ bởi Bộ Tài nguyên và Môi trường (MONRE), Sở Tài nguyên và Môi trường (DONRE), hoặc thanh tra lao động 

Trong quá trình thanh tra, cán bộ kiểm tra sẽ xem xét hồ sơ tài liệu, phỏng vấn nhân sự và đánh giá trực tiếp điều kiện thực tế tại cơ sở. Các nhà sản xuất cần duy trì hồ sơ cập nhật đầy đủ (giấy phép, hợp đồng, bảng lương) và đào tạo cán bộ phụ trách tuân thủ để xử lý quy trình kiểm tra một cách hiệu quả. Kết quả kiểm tra không đạt yêu cầu có thể dẫn đến các hình thức xử phạt hoặc yêu cầu khắc phục bắt buộc. 

Chứng nhận phát triển bền vững và minh bạch chuỗi cung ứng 

Ngày càng có nhiều khách hàng quốc tế yêu cầu các nhà sản xuất tại Việt Nam chứng minh hiệu quả thực hiện ESG. Các chứng nhận quan trọng bao gồm: 

  • ISO 14001 (Quản lý môi trường) 
  • ISO 45001 (An toàn và sức khỏe nghề nghiệp) 
  • SA8000, WRAP và BSCI (Trách nhiệm xã hội) 

Để đáp ứng các tiêu chuẩn này, nhà máy cần đầu tư vào việc xây dựng hồ sơ tài liệu, chuẩn bị kiểm toán và triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc kỹ thuật số. Việc đưa các điều khoản ESG vào hợp đồng lao động và hợp đồng với nhà cung cấp sẽ giúp củng cố kỳ vọng về phát triển bền vững một cách hợp pháp, đồng thời đảm bảo sự thống nhất trong toàn bộ chuỗi cung ứng. 

Kết Luận 

Việt Nam là một môi trường thuận lợi cho đầu tư sản xuất, nhưng thành công ngày càng phụ thuộc vào khả năng vận hành một cách có trách nhiệm. Việc tuân thủ các quy định về môi trường và lao động không còn chỉ là vấn đề pháp lý—mà đã trở thành một yêu cầu chiến lược để tiếp cận thị trường, tích hợp chuỗi cung ứng và tạo dựng niềm tin với nhà đầu tư. 

Tại Corporate Counsels, chúng tôi tư vấn cho các nhà sản xuất cách tiếp cận và tuân thủ pháp luật về môi trường và lao động tại Việt Nam một cách chính xác và có tầm nhìn chiến lược. Từ kiểm toán pháp lý đến cấu trúc hợp đồng, đội ngũ Luật sư Doanh nghiệp chuyên về lĩnh vực sản xuất của chúng tôi có thể giúp bạn duy trì sự tuân thủ, uy tín và năng lực cạnh tranh. Vui lòng liên hệ với chúng tôi qua địa chỉ letran@corporatecounsels.vn để được hỗ trợ pháp lý chiến lược phù hợp với hoạt động của doanh nghiệp bạn.